STANDART VİTES KUTULARI

Motorlu taşıt aracının motoru tarafından üretilen gücün ; aracı yürütebilmesi, araca hareket verebilmesi için döndürücü kuvvetin yeter miktarda arttırılarak önden yada arkadan çekişli sistemlere bağlı olarak tekerleklere kadar iletilmesi gerekir. Hareketin ve döndürücü kuvvetin-momentin tekerleklere iletilmesinde aktarma organları kullanılır. Aktarma organlarının bir amaca hareketi ve momenti iletmekse diğer bir görevi de motorun oluşturduğu momenti çoğaltmaktadır.

Günümüzün motorlu taşıt araçlarında, hızlı yol alma ve üzerine bindirilen yükü taşıyabilme özellikleri aranmaktadır. Yükü taşıyabilme ve yük altında istenilen hızlı gidebilme motorun momentine, daha doğrusu çekiş kuvvetine bağlıdır. Motorun sağlayabileceği moment veya çekiş kuvveti, yapısı ile sınırlıdır. Motorun istenilen bütün kuvvetleri, sonsuz sayılarda çekiş kuvvetlerini almak mümkün değildir.Böyle bir motor aşıra derecede büyük olacağından pratikte yapımı olanak dışıdır. Bu nedenle başka yollarla momenti arttırmak zorunludur. Aktarma organlarından transmisyonlar-vites kutuları transfer kutuları, diferansiyeller ve cerler, motordan alınan momenti çoğaltarak tekerliklere iletirler ve bir bakıma moment tork, çekiş değiştirici gibi çalışarak tekerliklerin daha kuvvetli dönmelerini temin ederler.

Şu halde motordan alınan hareketin devrini düşürerek, redüksiyona uğratarak tekerleklere kadar iletmek ve araca, yapısının imkan verdiği oranda çekiş kazandırmak için aktarma organlarına ihtiyaç vardır. Motor tek başına düz yolda aracı uygun bir hızda götürecek gücü verebilir, ancak, yokuşlarda gidişi sağlamak veya duran aracı yerinden kaldırmak veya harekete geçirmek için tek başına yeterli olmaz; yada yukarıda belirtilen büyüklükte bir motor yapmak lazım gelir. Denilebilir ki bir noktadan sonra motorun yardıma ihtiyaç vardır; buna moment ihtiyacı denir. Çünkü, duran aracı yürütmek için gereken moment, hareket halindeki aracı sürmek için gereken momentten daha fazladır. Şekil 3-1.A-B

Motorun ihtiyaç duyduğu momenti-torku sağlamak için yukarıda açıklandığı gibi vites kutusu gereklidir.Bir moment çoğaltıcısı yada değiştiricisi olan vites kutusunun kullanılması ile motorun mevcut gücü değişen yol ve yük şartlarına uyarlanır.

1- TEMEL KAVRAM VE TERİMLER:Yapısal tekniklerin anlaşılması için bazı temel terim ve kavramların açıklanması gerekir.

a. MOMENT (TORK): Moment ve tork döndürme kuvvetini ifade eder. Momenti oluşturan elemanlardan biri kuvvettir;birimi kg. dır. Diğeri üzerine kuvvet uygulanan levyeninboyudur; birimi metredir. Şu halde moment yada tork kuvvet ile mesafenin, diğer bir söyleyişle kuvvet ile kuvvet kolunun çarpımından ibarettir. Birimi, kg.m. dir; T veya M ile gösterilir.

b. GÜÇ: Güç, birim zamanda yapılan iş olarak ifade edilir. Güç de moment gibi iki elemandan oluşur. Bunlar moment ile hızdır. Momenti döndürme kuvveti olarak kabul edersek, hız da açısal karakter kazanır. Bu bakımdan dönmekte olan bir milin “n” devirle döndüğünü kabul edersek, açısal hızı ω=2πn/60=πn/30 radyan/saniye olur. Güç = T.W olarak ifade edilir. Birimi kendisin meydana getiren faktör ve elemanların biriminden yararlanarak bulunabilir. G=kg.m.rad./saniye=kg.m/sn. olur.

c. TRANSMİSYON: Motor momentinin çoğaltılmasını yada azaltılmasını sağlayan üniteye transmisyon veya vites kutusu denir. Terim tam anlamı ile istenileni açıklayamıyor. Çünkü, transmisyon aynı zamanda motorun gücünü aktaran bir organdır. Bununla beraber hız değişmelerine imkan verir. Bütün bunlardan sonra transmisyon terimini, momenti ve hızı değiştiren, hareketi ileten bir organ olarak ifade edebiliriz.

DEVİR, MOMENT VE TORK İLE İLGİLİ AÇIKLAMALAR:

1. Motorun devri sabit kalır momenti (torku) çoğaltılırsa, hız düşer, güç artar.

2. Motorun devri sabit kalır ve momenti azalırsa güç azalır fakat hız artar.

VİTES KUTUSUNDAN İSTENİLEN GÖREVLERİ:

1. Motorla tekerlek arasını keserek irtibatını keserek taşıt hareket etmeden motorun çalışmasını sağlar.

2. Taşıtın ilk harekete geçebilmesi bir yokuşu çıkabilmesi veya çabuk bir şekilde hızlanabilmesi için gerekli moment artışı ve hız artışı sağlamak.

3. Yol ve trafik durumuna göre taşıta uygun hızı vermek.

4. Taşıta geri hareket temin etmek.

TRANSMİSYONDA KULLANILAN DİŞLİ ÇEŞİTLERİ

1. Düz dişli

2. Helisel dişli

3. Konik düz dişli

4. Helisel konik dişli

5. Sonsuz vida dişli

6. Kramyer dişli

7. Çavuş dişli

8. Planet dişli

DİŞLİ ORANI DEĞİŞİMİ:

1. Bir dişli sisteminde hareket veren dişli hareket alan dişliler birbirinin aynı ise bu durumunda r bir olur. Hız ve moment değişimi olmaz.

2. Bir dişli sisteminde hareket veren dişli hareket alan dişliden büyük ise r’ birden büyük olur.Çıkış devri düşecek buna karşılık çıkış momenti büyüyecek .

3. Bir dişli sisteminde hareket veren dişli hareket alan dişliden küçük ise bu durumda r’ birden küçük olur. Bu durumda çıkış devri artacak buna karşılık çıkış momenti azalacaktır.

VİTES KUTUSUNUN PARÇALARI:

1. Prizdirek mili

2. Grup mili

3. Manşonlar

4. Kurt dişliler

5. Geri vites mekanizması

VİTES KUTUSUNUN VİTES DURUMUNDA HAREKET İLETİMİ:

Motordan gelen hareket prizdirek mili dişlilerine geçer.Manşonlar herhangi bir dişli ile kavraşmadığından hareket vites kutusundan dışarı çıkmaz. Prizdirek mili dişlisinden hareket grup mili daimi iştirak dişlisine geçer.Dişliler vites durumunda olamadığından dişliler boşta döner.

VİTES KUTUSUNUN BİRİNCİ VİTESTEKİ DURUMU:

Motordan gelen hareket prizdirek miline geçer.Prizdirek mili daimi iştirak dişlisinden grup mili daimi iştirak dişlisine geçer.Bu durumda manşon birinci vites dişlisi ile kavraşıkdurumundadır.Gelen hareket grup mili dişlisine gelir.Burdan hareket vites kutusundan çıkar.

VİTES KUTUSUNUN İKİNCİ VİTESKİ DURUMU:

Bu durumda manşon ikinci vites dişlisi ile kavraşık durumdadır.Motordan gelen hareket prizdirek milinden daimi iştirak dişlisinden grup mili dişlisine geçer. Burdan manşon ikinci vites dişlisi ile kavraşık durumda olduğu için hareket grup mili ikinci vites dişlisinden prizdirek mili ikinci vites dişlisine geçer.Burdan da hareket prizdirek milinden geçerek vites kutusundan çıkar.

VİTES KUTUSUNUN ÜÇÜNCÜ VİTESTEKİ DURUMU:

Motordan gelen hareket prizdirek milinden daimi iştirak dişlisine geçer.Burdan grup mili daimi iştirak dişlisine geçer.Bu durumda manşon üçüncü vites dişlisi ile kavraşıkdurumunda olduğu için hareket grup mili üçüncü dişlisine geçer.Bu dişliden prizdirek mili üçüncü dişlisine geçer.Hareket buradan prizdirek milinden geçerek çıkar.

VİTES KUTUSUNUN DÖRDÜNCÜ VİTESTEKİ DURUMU:

Motordan gelen hareket prizdirek miline oradan da prizdirek mili dişlisine geçer.Bu durumda manşon prizdirek mili dördüncü vites dişlisi ile kavraşık olduğundan gelen hareketprizdirek milinden direk geçer.

VİTES KUTUSUNUN GERİ VİTESTEKİ DURUMU:

Motordan gelen hareket prizdirek miline gelir.Burdan prizdirek mili daimi iştirak dişlisine geçer.Burdan grup mili daimi iştirak dişlisine hareket geçer.Bu durumda manşon birinci vites dişlisi ile kavraşıktır ve araya geri vites dişlisi girmiştir.Hareket grup milin dişlisinden geri vites dişlisine geçer.Geri vitesi dişlisinden birinci vites dişlisine geçer ve hareket bir önceki vites durumlarına göre ters olarak çıkar.